Mwen toujou pran anpil distans nan pale sa mwen ap andire paske doulè m ak pwoblèm mwen pa janm yon deba piblik. Kesyon edikasyon. Men li klè, kit nou vle l kit nou pa vle l, yon jou nou (peyi a) ap bezwen fè bilan jounen sa yo, jounen kout manchèt, kraze zo sa yo.

Menm entènèt la ap remèt nou vye imaj nou yo. Imaj granmoun ki te dwe ap viv repo vyeyès li nan lapè kòmsadwa men k ap kouri ak sak sou do. Imaj yon fanm ki konstwi tèt li ase jouk li bati yon renonmen nan sèvi lòt moun ki fini anba bal malfra.

Site Solèy ? kouch apre kouch. Imaj manman k ap ranmase trip pitit li ki gaye nan ranyon ak men l paske bal la vin pran l pandan l t ap dòmi. Imaj manchèt k ap rache cheni do. Moun y ap rale nan kamyonèt paske l soti yon kote li pa t dwe soti, li prale yon kote li pa t dwe ale. Paske l pran wout la nan yon lè li pa t dwe pran l. Lejou bilan a va moute tab la, Site Solèy p ap voye reprezante vwa, p ap prete dwèt pou lonje. Se li ak pwòp vwa l k ap tante di konbyen tèt ki woule nan sab bò rigòl. Konbyen ponyèt ki pa swiv rès kò yo. konbyen ki ale ki pa tounen. Konbyen tounen ki pa t swete mòd jounen sa yo kouche sou yo. Imaj kò ki epapiye, makonnen epi tepe youn anndan lòt anba dife sou Wout Nèf la pa janm kite tèt mwen. Se apre yon jounen tankou jounen sa yo m pral konnen sa sa vle di viv lwen lakay ou, viv san konnen kilè w ap ka tounen lakay ou. 

Pou tout sa yo, mwen bay tèt mwen dwa panse yon jou n ap bezwen fè bilan nonsèlman politik, ekonomik jounen sa yo. Men sikolojik, sosyal, tout peyi a alawonnbadè. 

Solino jodi a, se yon bilan plis pase de lane rezistans pou lanmò pa kouvri lavi. Men imaj kò timoun ak granmoun kangrennen paske yo fè erè abite yon kote yo pa t dwe abite kouvri lòt imaj yo. Yon pil vye imaj dra blan pa ka sove. Yon pil kay menm lafimen an di w yo pa t kay vre. Se te kèk moso tòl ki te chita sou kèk bout bwa alèd grenn klou. Kèk klou beton ki te kenbe kèk bout blòk san siman. San jounalis. San kamera. San repòtaj. Seri lafimen an pale pou tèt li : kay yo te tou pil sou pil. Malè pòt yo te djòl nan djòl epi lafimen an gaye nan syèl bal mawon an. Flanm tou wouj yo boule pyès, yo boule ri, yo boule zanmitay ak tout pase moun yo. Boule kabann ak tout sa k te kache anba yo: Timoun, jèn gason, jèn fanm ak granmoun.  Yo boule tout. Se pa dife a ki mache pou kò l. Se mete yo mete l pou l mache. Kò ti bebe yo twò fen, twò minim pou gwo flanm sa yo. Yon pil gwo flanm dife wouj ki twòp pou lè a.

Bilan jounen masak sa yo ap kenbe nou nan gòj. Konbyen kout zong ki mennen nou la ? konbyen pichkennen nou te kwè ki twò piti pou yo ta mennen nou jouk nan bafon sila ? Konbyen sa pa gade m ? Konbyen zafè mouton ki pa zafè kabrit ki baskile n fas ba nan boubye sila ? 

Si w pa gen kè, pa gade estati watsap moun. Mò sou mò. Ale nan lapè madan entèl. RIP mouche entèl. Si kè w mou, pa fouye je w nan estòri fesbouk moun. Ou pa ta fè m sa entèl. Tristès yo sonnen ansanm epi tout son yo sanble jouk yo fè nou bliye se pa moun nan ki chwazi ale. Se pouse yo pouse li nan grif lanmò. Se soufri li soufri anba dife, se trennen li trennen ak bal la nan kò l anvan li pèdi souf. Chak mesaj vokal, nou pè si se pa yon lòt lòd menas chita lakay. Chak mesaj ki moute, nou tranble si se pa yon lòt move nouvèl lanmò, yon lòt imaj pwòch nou nou pèdi, imaj san k ap bwè dlo rigòl. Yon jèn fanm k ap kouri ak de beki. Tout jan l kouri li pa ka ale ni pi lwen ni pi rapid. Dayè li pa menm konnen ki kote li prale.

Kanmenm se sa nou wè, se sa nou tande. Yo la. Nou wè yo. Nou konstate pèt sèch yo epi nou plenn pou yo. Nou krache move gou yo mete sou bouch nou. Nou anbrase kè plen yo egzije anndan nou. Nou p ap trayi tradisyon an. Se yo nou wè, se pou yo kè nou detouunen. Men Sa nou pa ni wè ni tande yo pi fon toujou, rasin yo pi plis toujou. Paske pa gen kamera ki te gentan pran imaj lèt swisid yo, imaj gwo java maleng k ap ravaje fanmi yo anndan. Imaj rèl k ap toufe anndan apre chak jounen sa yo. imaj lannwit yo ki pa pote ase lejète pou panse tou santò jounen sa yo kite nan lavi chak grenn nan nou.

O ! wi se sa je wè ki bay anvi vomi. Men pa t gen kamera ki te gentan pran imaj mesye sa ki kouri mezi l kapab ak yon bal nan kou l. Sètènman, rezo a pa konnen si li te egziste e li pa konnen nonplis si li mouri. Pèsòn pa gentan pran imaj vwazin pi ba lakay la ki chita anndan lakay epi bal la vin pran l. Tribinal rezo a pa gen imaj zanmi m ki voye foto eta bal fè mi lakay li : yon tou ki di si se te yon kràn, yon pye, yon kò vivan li te jwenn ; li t ap fè travay li abitye fè a. Non, tribinal la pa gen mesaj jèn fanm sa k ap di li pè, li pa konnen sa k ap tann li paske se tou pre li a malfra yo ye. Li wè yo. Li pa ka soti. Li sèlman ap tann… tann kisa ? Anyen pa t gentan anrejistre vwa zanmi m k ap di mwen « ta sanble nou poko fin wè ? »

Fòs lòd yo kontinye pazapa nan pwosesis pwouve enkapasite yo, otorite yo ap fè pwomès bouyon rechofe pandan peyi a gentan janbe lantiraj. Si n dwe wè plis bagay pou n vomi, ann fouye dwèt nan bouch nou depi kounya, glise men n nan lalwèt nou jouk nou fòse vomi an paske menm jan tout travay egzije sa, yon jou kou jodi a, nou va gen pou nou fè bilan jounen sa yo. Jounen san sa yo k ap rele devan solèy la : Laplèn, Akayè, Kanaran, Taba, Matisan, Bèlè, Gresye, Mòn Kabrit, Gantye, Kafou,… elt. Eske n ap fè menm koken nou abitye fè ak pwòp tèt nou an nan kouri kache pou lonbray maskarad nou oubyen n ap gen kouraj bay tèt nou nòt nou merite ? Nan youn oubyen lòt, bilan jounen sa yo ap yon kafou kat devan nou. Men annatandan, nou dwe konnen gen moun ki nan lari san konnen kilè y ap rewè kay yo.

CP :  Jean Feguens Regala